Yapının Tarihçesi
Yapının kitabesi olmadığından inşa tarihi kesin olarak bilinememekle birlikte Trabzon Kültür Varlıkları Koruma Kurulu tarafından 04. 09. 1985 tarih ve 1426 Sayılı kararı ile taşınmaz kültür varlığı olarak tescillidir. Horuluoğlu yapı hakkında, eski askeri hastanenin kuzeyinde yer aldığını ve klasik Osmanlı hamamları tarzında bir plan şeması olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca büyük ve küçük iki kubbenin örttüğü bu yapının, Abdülhamit II döneminde, 1883 yılında, Fırka Komutanı Hasan Paşa tarafından inşa ettirilmiş olduğunu belirtmiştir (Horuluoğlu, 1983).
Yapının banisi ulaşılabilinen veriler ışığında dönemin fırka komutanı olan yedili sekizli olarak da bilinen Hasan Paşa olduğu düşünülmektedir. Bu düşüncemizin dayanak noktası Sırp isyanlarının yoğunlaştığı bir dönemde, 7 Haziran 1876'da Hasan Paşa, Sırp Muharebesine katılmış ve Niş fırkasında birinci mirliva, yani tuğgeneral, olarak görev yapmış olmasının yanı sıra II. Abdülhamid’in tahta çıkış tarihi olan 31 Ağustos 1876’dan sonra 20 Aralık 1876'da mirliva unvanı ile Ardahan Askeri Fırka Komutanlığı görevine atanmasıdır (BOA, DH. SAİD.d., 22/181).30.05.2013 TKVKK Tescil Fişi
Hasan Paşa’nın ilerleyen dönemlerde Çırağan baskınını düzenleyen Ali Suavi, bu eylemi gerçekleştirdiği sırada Hasan Ağa tarafından başına sopa ile vurularak öldürüldü. Hasan Ağa, bu olay sonrasında paşalık (general rütbesi) unvanına layık görüldü. 93 Harbi'nde, Kafkas cephesinde önemli başarılar göstermiştir. Kendisi bu nedenden dolayı Beşiktaş muhafız-ı alisi olarak da bilinmektedir.
Şuunat
Beşiktaş muhafız-ı alisi yaveran-ı kiram-ı hazret-i şehriyariden ve müşiran-ı izamdan devletlü Hacı Hasan Paşa hazretleri hakkında mütemadiyül-lemean olan neyyir-i tevcihat-ı cihan-derecat-ı hazret-i hilafetpenahinin envar-ı satıasından olmak üzere mahdum-ı alileri Mekteb-i Harbiye-i Şahane Talim muallimi Ferik Saadetlü Emin Paşa hazretlerine birinci rütbeden Osmani ve diğer mahdumu yaveran-ı hazret-i padişahiden Mirliva Saadetlü Said Paşa hazretleriyle damad-ı alileri Tophane-i Amire Tecrübe ve Muayene Dairesi aza-yı kiramından saadetlü Salih Paşa hazretlerine altun Liyakat madalyaları inayet ve ihsan buyurulduğu gibi her birerlerinin dahi ayrıca selam selamet encam-ı hazret-i tac-dari ile taltif buyurulmuş oldukları ma’al mesarr istihbar kılınmıştır (Resim 9).
Askeri külliye şeklinde düzenlenmiş bu yapı grubu içerisinde hamam, hastane, çeşme ve mescid bulunmaktadır. Hastane 1885'te, mescid ve çeşme ise 1883'te inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde genellikle bir yapı grubu oluşturulurken, ilk olarak hamamın inşa edildiği bilinir. Abdest ve temizliğin imanın bir gerekliliği olarak kabul edilmesi nedeniyle, külliyedeki hamamın diğer yapılarından önce tamamlanmış olması muhtemeldir. 1876 yılında fırka komutanlığına getirilen Hasan Paşa'nın, bu göreve nail olmasından kaynaklı Trabzon'da böylesine bir kompleks inşa ettirmiş olma olasılığı oldukça yüksektir.
Yapının ulaşılabilen en eski fotoğrafı günümüzde İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde bulunan II. Abdülhamid Dönemi Yıldız Albümlerinde yer almaktadır.
Fotoğraf 2: Trabzon'da Mekteb-i İdâdî-i Mülkî resmidir, K. E. Kauoύληs, 1889, Fotoğraf, Paspartu Ölç.30x37 cm, Env. No.: NEKYA90441/4, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İstanbul.